Kamu harcamalarının en önemli finansman kaynağı vergidir. Bilindiği üzere, bütçe gelirlerinin önemli bir kısmı da vergi gelirlerinden oluşmaktadır. Ülkemizde vergilerin hesaplanmasında beyan sistemi geçerli olduğundan, mükellef beyanlarının doğruluğunun kontrolü, ancak vergi incelemeleri ile sağlanmaktadır. Vergi incelemeleri de bir mükellefin karşılaşmayı arzu etmediği durumların başında gelmektedir.
Vergi incelemeleri her ne kadar tatsız bir durum olsa da, inceleme sırasında yasaların mükellefe tanıdığı haklarda mevcuttur. Ancak mükelleflerin birçoğu, vergi incelemelerinde kendilerine tanınan hakların varlığından pek haberdar değiller.
Vergi kanunları ve vergi idaresi tarafından çıkarılan yönetmelikler de, vergi incelemelerinin nasıl yapılacağı, nelere dikkat edilmesi gerektiği, hangi sürelerde incelemelerin tamamlanacağı detaylı olarak belirtilmekle birlikte, bu yazımda üzerinde duracağım konu, vergi incelemesi ile karşı karşıya kalan mükellefin haklarının neler olduğudur.
Öncelikle şunun bilinmesi gerekir ki, her inceleme türünün Vergi Usul Kanununda (VUK), ne kadar sürede tamamlanması gerektiği belirtilmiştir.
Vergi İncelemeleri Ne Kadar Sürede Tamamlanmalı;
İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde en fazla altı ay, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise en fazla üç ay içinde incelemelerin bitirilmesi gerekir. Bu süreler içinde incelemenin bitirilememesi halinde inceleme elemanı tarafından ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir, tam ve sınırlı incelemelerde altı ayı, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise iki ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir.
Vergi İncelemesinde Mükellefin Hakları;
Vergi incelemesi sırasında, öncesinde ve sonrasında mükellefin dikkat etmesi gereken bazı hususlar ve yasaların mükellefe tanıdığı ve önemli gördüğüm hakları aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz;
▪ Vergi İnceleme Elemanının Kimliğini Görme Hakkı
VUK’nu uyarınca vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundururlar ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere gösterirler. Mükellef aramalı incelemelerde ayrıca mahkeme kararının gösterilmesini, aramanın amacını ve kapsamının açıklanmasını isteyebilir.
▪ İncelemenin İşyerinde Yapılmasını Talep Etme Hakkı
VUK’na göre; vergi incelemesi esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkânsız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse inceleme dairede yapılabilir.
▪ İncelemeye Konu Defter, Belge ve Bilgilerin Yazı ile İstenilmesi
İncelemenin dairede yapılması durumunda incelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve belgeleri daireye getirmesi kendisinden yazılı olarak istenilir. Defter ve belgelerin sözlü olarak talep edilmesi halinde mükellefler bu taleplerin yazı ile yapılmasını isteme ve yazılı olarak talep edilmedikçe ilgili defter ve belgeleri ibraz etmeme hakkına sahiptirler. Sözle istenen bilgileri vermeyenlere keyfiyet yazı ile tekit ve cevap vermeleri için kendilerine 15 günden az olmamak üzere uygun bir süre tayin olunur.
▪ Defter, Belge ve Bilgilerin İbrazı İçin Ek Süre Verilmesi
Mükellefler yazıda belirtilen süre içerisinde defter ve belgelerini ibraz edemeyecek olurlarsa ek süre verilmesini talep edebilirler. Ancak bu durumda ek süre verilebilmesi için haklı bir mazeret veya zor durum halinin oluşması gerekmektedir.
▪ İnceleme Konusunu ve Kapsamını Öğrenme Hakkı
VUK’na göre inceleme elemanının mükellefle ilk temasın kurulması esnasında, mükellefe incelemenin konusunu yani niçin incelendikleri, inceleme sürecinin nasıl gerçekleşeceği hakkında incelemeye başlamadan evvel açık olarak izah etmeleri gerekmektedir.
▪ Görüşmelerde Temsilci Bulundurma Hakkı
Mükellefler vergi inceleme elemanları ile yapılan görüşmelere kendileriyle birlikte, defter ve kayıtlarla ilgili yetkili SMMM ve YMM’nin katılmasını sağlayabileceği gibi kendisi adına yetkili bir temsilci de gönderebilir. Temsilcilerin mükellef adına tüm işlemleri yapabilmesi için noter nezdinde düzenlenecek vekalet sözleşmesi ile özel olarak yetkilendirilmiş olması gerekmektedir.
▪ Fiili Envanter Giderlerinin Kendisine Ödenmesini Talep Etme Hakkı
VUK’na göre, inceleme elemanı tarafından lüzum görülmesi halinde, işletmede bulunan iktisadi kıymetlere yönelik fiili envanter yapılabilecektir. Ancak fiili envanter neticesinde oluşan masrafların inceleme elemanınca belirlenen kısmı mükellefe hazine tarafından ödenmesi gerekmektedir.
▪ İnceleme Elemanına Teslim Edilen Defter ve Belgelerden Faydalanma Hakkı
Mükellef, inceleme elemanına ibraz edilmiş defter ve belgeler üzerinde inceleme elemanı gözetiminde inceleme yapma, örnek alma ve kayıt çıkarma haklarına sahiptir.
▪ El Konulan Defterlere Kayıtların Tamamlanması İçin Ek Süre Talep Etme Hakkı
Mükellefler, aramalı incelemelerde defter ve belgelerine el konulması ve ilgili defter ve belgeler muhafaza altında olması sebebiyle zamanında yapılamayan kayıtların tamamlanması için defter ve belgelerin geri verilmesinden itibaren minimum 1 aylık ek süre talep edebileceklerdir. Bu süre içerisinde mükellefler kayıtları tamamlayacak ve verilmeyen beyannamelerini vereceklerdir.
Mükellefler, isterlerse defterler muhafaza altına alındığında işlemleri yeniden tasdik ettirecekleri defterlere işleyebilir, muhafaza altına alınan defterler iade edildiğinde kayıtları bu defterlere aktarabilirler.
Yazımın devamına önümüzdeki hafta devam edeceğim.
Tüm okuyucularıma sağlıklı günler dilerim.
